«زندگی نامه نیما یوشیج»

علی اسفندیاری که بعدها نام خود را به نیما یوشیج تبدیل کرد، در 21 آبانماه سال 1276 خورشیدی در دهکده یوش، واقع در ایالت نور مازندران بدنیا آمد.

پدرش میرزا ابراهیم خان اعظام السلطنه، یکی از افراد دودمانهای قدیمی مازندران بود که در این منطقه به کشاورزی اشتغال داشت.

نیما خواندن و نوشتن را نزد ملای ده زادگاه خود، فرا گرفت و در تهران دوره مدرسه عالی سن لویی را به پایان رسانید. در مدرسه مراقبت و تشویق یک معلم خوشرفتار، نظام وفا، او را به خط شعر گفتن انداخت.

در ابتدا به سبک معمول و قدیم شعر می ساخت؛ اما پس از چندی راه تازه ای را در پیش گرفت و منظومه افسانه، سروده شده به سال 1300 خورشیدی، سبک تازه ای در ارائه محسوسات او است. نیما با وجود پیروی از وزن تساوی طولی، مصرع ها را ضروری ندید و قافیه را به حساب دیگری در کار گرفت و در شعر فارسی تحولی بنیادی ایجاد کرد.

نیما با وجود ارائه سبک و شیوه نو از مدافعان جدی ادب و هنر اصیل ایران بود و تا آخر عمر علاوه بر شعرهای نو، شعرهای سنتی نیز می سرود.

نیما یوشیج آموزش های ابتدایی را در روستای یوش مازندران آغاز كرد و در سن دوازده سالگی (1288) با خانواده اش به تهران رفت و در آنجا مسكن گزید. او ابتدا به دبستان (حیات جاوید) و سپس به مدرسه متوسطه كاتولیك (سن لوئی) رفت. در این مدرسه بود كه زبان فرانسه را آموخت. نیما یوشیج به سال 1296 در سن بیست سالگی موفق به دریافت تصدیقنامه از مدرسه ی عالی سن لوئی شد. نخستین كار اداری نیما شغلی در درجه پایین كارمندی در وزارت مالیه بود، او تا سال 1298 در این كار دوام آورد. از سال 1306 در كنار همسرش عالیه ،در آموزشگاه های كوچك شهرهای شمال ایران : بارفروش ( بابل كنونی ) ، لاهیجان ، رشت ، آستارا به كار تدریس اشتغال داشت. از فروردین ماه سال 1312 نیما و همسرش به تهران آمدند. نیما نخست در بلا تكلیفی بسر برد و سپس در جست و جوی كاری مناسب بر آمد. در سال 1316 به تدریس ادبیات در دوره دوم دبیرستان صنعتی پرداخت. پس از آن به وزارت پیشه و هنر منتقل گردید. یك سال بعد به اداره موسیقی كشور منتقل شد و به عضویت هیات تحریریه ی مجله موسیقی انتخاب گردید؛ نیما یوشیج تا سال 1326 شغل ثابتی نداشت و پس از آن به خدمت در اداره ی نگارش وزارت فرهنگ پرداخت . او تا پایان زندگیش در این شغل اداری باقی ماند. نیما در روز پنج شنبه 16 دی ماه 1338 هجری شمسی به علت ابتلا به بیماری ذات الریه در گذشت.

والدین و انساب :

نیما یوشیج فرزند ابراهیم نوری و طوبی مفتاح بود. در یادداشت كوچك بی تاریخی نسب خود را چنین نوشته است: « علی بن ابراهیم علی ( معروف به ناظم الایاله ) بن محمدرضا ( معروف به باباخان بیك ) بن محمد هاشم بن محمدرضا » .

[ زندگی و هنر نیما یوشیج پر درد كوهستان ، نوشته سیروس طاهباز ،تهران : انتشارات زریاب ، ص 11 ]

اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی :

نیما آنگونه كه خود می گوید، كودكی اش در میان شبانان و ایلخی بانان سپری شده است، اینان به هوای چراگاه به نقاط دور ییلاق قشلاق می كردند و شب بالای كوهها ساعات طولانی باهم به دور آتش جمع می شدند ،او می گوید: «از تمام دوره بچگی خود،به زدو خوردهای و حشیانه و چیزهای مربوط به زندگی كوچ نشینی و تفریحات ساده آنها در آرامش یكنواخت و كور و بی خبر ازهمه جا چیزی به خاطر ندارم». [زندگی نامه شاعران ایران ، تالیف و گردآوری : لیلا صوفی ، تهران: انتشارات جاجرمی، ص216 ]

تحصیلات رسمی و حرفه ای :

نیما خواندن و نوشتن را در یوش كه بود آموخت. در زندگینامه ی خود چنین می نویسد: «در همان دهكده كه متولد شدم خواندن و نوشتن را نزد آخوند ده یاد گرفتم. او مرا در كوچه باغهای دنبال می كرد و به باد شكنجه می گرفت. پاهای نازك مرا به درختهای ریشه و گزنه دار می بست. با تركه های بلند مرا مجبور می كرد به از بر كردن نامه هایی كه معمولا“ اهل خانواده ای دهاتی به هم می نویسند و خودش آنها را بهم چسبانیده و برای من طومار درست كرده بود». در سن دوازده سالگی (1288) نیما با خانواده اش در تهران مسكن گزید و در این شهر ،ابتدا به دبستان (حیات جاوید) و سپس به مدرسه متوسطه كاتولیك (سن لوئی) رفت. در این مدرسه بود كه زبان فرانسه را آموخت. نیما یوشیج به سال 1296 در سن بیست سالگی موفق به دریافت تصدیقنامه از مدرسه ی عالی سن لوئی شد و این پایان تحصیلات رسمی اوست. پس از آن مدتی به اتفاق لاربن در مدرسه ی خان مروی نزد مرحوم آقا شیخ هادی یوشی، زبان عربی آموخت . در سال 1307 نیز در بار فروش (بابل) در محضر علامه ی حائری به درسهای فلسفه و منطق و فقه این عالم بزرگ دل سپرد. [زندگی نامه شاعران ایران ، تالیف و گردآوری : لیلا صوفی ، تهران: انتشارات جاجرمی، ص216 ـ زندگی و هنر نیما یوشیج پر درد كوهستان ، نوشته سیروس طاهباز ،تهران : انتشارات زریاب ، ص 17 ]

خاطرات و وقایع تحصیل :

نیما یوشیج از دوران تحصیل خود چنین تعریف می كند : «سالهای اول زندگی مدرسه من به زد وخورد بچه ها گذشت ،وضع رفتار و سكنات من كناره گیری و حجبی كه مخصوص بچه ها ی بربیت شده در بیرون شهر است . موضوعی بود كه در مدرسه مسخره برانداز بود. هنر من خوب پریدن و با رفیقم پژمان (حین) فرار از محوطه مدرسه بود. من در مدرسه خوب كار نمی كردم فقط نمرات نقاشی به داد من می رسید. اما بعدها مراقبت و تشویق یك معلم خوش رفتار كه نطام وفا شاعر امروز باشد مرا به خط شعر گفتن انداخت. این تاریخ مقارن بود با سالها یا كه جنگها ی بین المللی ادامه داشت. من در آن وقت اخبار جنگ را به زبان فرانسه می توانستم بخوانم». او در ادامه می گوید : «به منزل خاله ام ، مادر تقی كیانی كاردار، می گریختم. با پای برهنه از بازارها و كوچه های یخ بسته و مرطوب كه آثار قدیم در آنجا هنوز بجا بود (می گذشتم). در سر راه من دالان دولتسرای عضدالملك نائب السلطنه بود. با چراغ كم روشن توی دالان و قراول دم در با لباس مخصوص قدیم قراول های زمان پیش از مشروطه . همه چیز قدیم. من درست به یادم می آید حیدر علی كمالی و تقی كاردار كیانی در بالاخانه شعر می خواندند تا صبح. و احتشام الملك ، پدر همین خانلری ، در زاویه به حساب خود زندگی می كرد. آنها تا صبح نظامی می خواندند. تاثیر نظامی از آن وقت در من پیدا شد كه من اصلاً در خصوص شعر فكر نمی كردم. تقی كیاین كاردار ( معتصم الملك ) در من تاثیر مهمی دارد ، بدون اینكه خودش بداند» .[زندگی نامه شاعران ایران ، تالیف و گردآوری : لیلا صوفی ، تهران: انتشارات جاجرمی، ص216ـزندگی و هنر نیما یوشیج پر درد كوهستان ، نوشته سیروس طاهباز ،تهران : انتشارات زریاب ، ص 17-18 ] استادان و مربیان : نیما به تشویق نظام وفا كه استاد او بود ،به نظم شعر پرداخت. از استادان وی می توان به مرحوم آقا شیخ هادی یوشیجی و علامه حائری اشاره كرد.

[زندگی نامه شاعران ایران ، تالیف و گردآوری : لیلا صوفی ، تهران: انتشارات جاجرمی، ص216ـزندگی و هنر نیما یوشیج پر درد كوهستان ، نوشته سیروس طاهباز ،تهران : انتشارات زریاب ، ص 17-18 ]

هم دوره ای ها و همكاران :

یكی از همدو ره ایها ی دوران تحصیل نیما یوشیج ،حسین پژمان بود.[ از نیما تا روزگار ما ، تالیف سید یحیی آریان پور ، ج 3 ، تهران : انتشارات زوار ، ص 600 ] همسر و فرزندان : در تاریخ 6 اردیبهشت ماه سال 1305 نیما یوشیج ، در سن 29 سالگی ،با خانم عا لیه ی جهانگیر ،فرزند میرزا اسماعیل شیرازی ،خواهر زاده ی انقلابی و نویسنده ی مشهور میرزا جهانگیر صور اسرافیل ازدواج كرد.حاصل این ازدواج فرزندی به نام شراگیم بود.[زندگی و هنر نیما یوشیج پر درد كوهستان ، نوشته سیروس طاهباز ،تهران : انتشارات زریاب ، ص52 ؛ از نیما تا روزگار ما ، تالیف سید یحیی آریان پور ، ج 3 ، تهران : انتشارات زوار ، ص 600 ]

وقایع میانسالی :

نیما در یكی از طوفانی ترین و پر آشوب ترین ایام تاریخ كشور را درك نموده است.وی در این زمان رضا خان با توطئه چینی و حمایت بیگانگان در پی تغییر حكومت قاجار و انتقال سلطنت به خود و خاندان خود بود. در سال 1303 مجلس شورای ملی لایحه ای عزل احمد شاه قاجار و جانشینی سردار سپه را به مقام سلطنت تصویب می كند و در 15 آذر ماه 1304 مجلس موسسان برای تغییر مواردی از قانون اساسی تشكیل می شود. نیما یوشیج با روشن بینی و آینده نگری كامل ، كه نشانه ی حس قوی و شناخت كامل او از موقعیت سیاسی و اجتماعی ایران است ،در یاد داشتی با عنوان (مجلس مؤسسان )برای تغییر موادی از قانون اساسی تشكیل می شود. نیما یوشیج با روشن بینی و آینده نگری كامل ، كه نشانه ی حس قوی و شناخت كامل او از موقعیت سیاسی و اجتماعی ایران است، در یاد داشتی با عنوان (مجلس موسسان ) به تاریخ 21 آبان ماه 1304 چنین می نویسد:(مجلس موسسان به اصطلاح شیطان می خواهد آتیه ی مملكت ،یعنی سرنوشت یك مست بچه های یتیم و مادرهای فقیر را معین كند. جوانها اغلب آنهایی كه چند جلد از كتب ادبیات غربی را ترجمه كرده اند و به این جهت مشهور به نویسندگان هستند، در این مجلس شركت دارند. می خواهند آنها را برای این مجلس انتخاب كنند. به من هم تكلیف كرده اند،ولی من تاكنون نه پا به مجلس آنها گذاشته ام نه بازی قرعه و انتخاب و كلا را شناخته ام . من از این بازی چیزی نمی فهمم . یك نفر را روی كار كشیده اند یك استبداد خطرناك ،مملكت را تغییر خواهد داد. جوان باهنر گمنام ،بمیر یا ساكت باش تا تو را معدوم نكنند و تو بتوانی روزی كه نطفه های پاك پیدا شدند ،به آنها اتحاد را تبلیغ كنی .این نقشه ها برای این است كه متفكرین و مخالفین شناخته شوند و آنها را در موقع جلسه ،نیست كنند؛ ولی بالاخره شیطان مغلوب می شود.) نیما یوشیج كه به هنگام نوشتن یادداشت 28 ساله است، در این عبارت (جوان باهنر گمنام ،بمیر یا ساكت باش تا تورا معدوم نكنند )بی گمان به شهادت دوست ناكام خود میرزاده عشقی نظر دارد و جملات (من از این بازیها چیزی نمی فهمم .یك نفر را روی كار كشیده اند . یك استبداد خطرناك ،مملكت را تغییر خواهد داد .سخت هوشیارانه ،قابل توجه، تاریخی و عبرت آور است. در بهمن ماه 1306 حادثه سیاسی مهمی روی داد : كشف كتیبه ی سری و اعلام سرهنگ احمد پولادین. سرهنگ احمد خان پولادین كه افسری حساس و چو ن رئیس گارد رضا شاه و از نزدیك شاهد اعمال او بود با عده ای از افسران و اشخاص می دانست آنها هم با رژیم پهلوی موافق نیستند وارد مذاكره و متحد شده كمیته ای سری تشكیل دادند كه او را از میان بردارند و رژیم پهلوی را سرنگون سازند. نزدیك بود كه موفق هم بشوند . اما یكی از افراد این كمیته از بیم نافرجام ماندن این اقدام محرمانه مراتب را به اطلاع پهلوی رسانید . همگی اعضاء كمیته دستگیر و تسلیم دادگاه نظامی شدند محاكمات آنها چند روز به طول انجامید در نتیجه سرهنگ احمدخان پولادین محكوم به اعدام شد. این واقعه نیما یوشیج را كه اندیشه انتقام همیشه با او بود سر شوق می آورد و در اسفند ماه 1306 شعر بلند و حماسی (سرباز فولادین) را سرود تا این تاریخ بعد از (افسانه) مهم ترین شعر اوست.[زندگی و هنر نیما یوشیج پر درد كوهستان ، نوشته سیروس طاهباز ،تهران : انتشارات زریاب ، ص 67-48 ]

مشاغل و سمتهای مورد تصدی :

نخستین كار اداری نیما شغلی در درجه پایین كارمندی در وزارت مالیه بود و ی تا سال 1298 در این كار دوام آورد. از فروردین ماه سال 1312 نیما و همسرش در تهران بودند. نیما نخست در بلا تكلیفی بسر برد و سپس در جست و جوی كاری مناسب بر آمد. در سال 1316 به وزارت پیشه و هنر منتقل گردید. یك سال بعد به تمایل خودش با همان حقوق به اداره موسیقی كشور منتقل شد و به عضویت هیات تحریریه ی مجله موسیقی انتخاب گردید؛ این كار جدی ترین و مناسب ترین شغل اداری نیما یوشیج درتما م طول زندگیش است كه تا پابان عمر این مجله ،تا بهمن 1320 ادامه یافت. نیما یوشیج تا سال 1326 شغل ثابتی نداشت و پس از آن به خدمت در اداره ی نگارش وزارت فرهنگ پرداخت . كار او بررسی و اظهار نظر در باره ی نمایشنامه ها و فیلمنامه هایی بود كه به این اداره می رسید. تا پایان زندگیش این شغل اداری او بود و حقوقش سیصد و سی تومان در ماه بود. [روزنامه همشهری ، دوشنبه 10دی 1380 ، شماره 2607 ـ زندگی و هنر نیما یوشیج پر درد كوهستان ، نوشته سیروس طاهباز ،تهران : انتشارات زریاب ، ص 23 و 116 و119 -120 و 125 ]

فعالیتهای آموزشی :

از سال 1306 ، نیما در كنار همسرش عالیه ،در آموزشگاه های كوچك شهرهای شمال ایران : بارفروش ( بابل كنونی ) ، لاهیجان ، رشت ، آستارا به كار تدریس اشتغال داشت. او در سال 1316 در تهران به تدریس ادبیات در دوره دوم دبیرستان صنعتی پرداخت.[ از نیما تا روزگار ما ، تالیف سید یحیی آریان پور ، ج 3 ، تهران : انتشارات زوار ، ص 597 ]

آرا و گرایشهای خاص :

نیما یوشیج در سال 1316 موفق به كشف شكل تازه ای در شعر فارسی شد كه این شیوه به كلی با شعر قدیم فرق دارد و با نگرشی كه در شیوه شكل آن پدید آورد به پدر شعر نو لقب گرفت. نظرنیما در خصوص شعر، یك نگاه جدید است كه بعضاً شیوه های قدیم را به چالش كشیده و از منظری جدید غالب شعر را تعریف می نماید. او می گوید: « ادبیات ما باید از هر حیث عوض شود. موضوع تازه كافی نیست و نه این كافی است كه مضمونی را بسط داده و به طرز تازه بیان كنیم. نه این كافی است كه با پس و پیش كردن قافیه و افزایش و كاهش مصراع ها یا وسایل دیگر ، دست به فرم تازه زده باشیم . عمده كار این است كه طرز كار عوض شود و مدل وصفی و روائی ، كه در دنیای با شعور آدم هاست ، به شعر بدهیم. »او در ادامه می گوید:« شعر وزن و قافیه نیست ، بلكه وزن و قافیه هم از ابزار كار یك نفر شاعر هستند. همچنین شعر ردیف ساختن مصطلحات و فهرست كلی دادن از مطالب معلوم كه در سر زبان ها افتاده است نیست. این جور كار به درد دفتر حساب بندی یك تجارتخانه می خورد. شعر واسطه تشریح و تاثیر دادن و كوچك كردن معنویات و شكافتن و نمودن درونیهای دقیق و نهفته آنهاست. و تمام كوشش و كاوش شاعر برای آن است كه « مخصوصاً شعر را از حیث بیان آن به طبیعت نزدیك كرده و به آن اثر دلپذیر نثر را دهد » . زیاد رغبت دارد و دلباخته رغبت خود است كه « شعر را از مصراعبازیهای ابتدایی ـ كه در طبیعت این طور یكدست و یكنواخت و ساده لوح پسندانه وجود ندارد و لباس متحد الشكل نپوشیده استـ آزاد كرده باشد» .نیما فقط در ابداع شعر نو جسارت به خرج نداد بلكه همین آوردن واژه های روستایی و بومی در شعر فارسی و ملی در نوع خود بدعت و نوآوری محسوب می شود ، تا جاییكه كه بعد از او بسیاری خواستند از این شیوه بهره بگیرند كه راه به جایی نبردند.

[ از نیما تا روزگار ما ، تالیف سید یحیی آریان پور ، ج 3 ، تهران : انتشارات زوار ، ص9-608 ـ روزنامه همشهری ، دوشنبه 10دی 1380 ، شماره 2607]

زمان و علت فوت :

نیما در روز پنج شنبه 16 دی ماه 1338 هجری شمسی به علت ابتلا به بیماری ذات الریه در گذشت و در قبرستان امامزاده عبدالله به خاك سپرده شد. [زندگی نامه شاعران ایران ، تالیف و گردآوری :لیلا صوفی ، تهران: انتشارات جاجرمی، ص218 ]

در پیله تا به کی بر خویشتن تنی

پرسید کرم را مرغ از فروتنی
تا چند منزوی در کنج خلوتی

دربسته تا به کی در محبس تنی

در فکر رستنم ـپاسخ بداد کرم ـ

خلوت نشسنه ام زیر روی منحنی

هم سال های من پروانگان شدند

جستند از این قفس،گشتند دیدنی

در حبس و خلوتم تا وارهم به مرگ

یا پر بر آورم بهر پریدنی

اینک تو را چه شد کای مرغ خانگی!

کوشش نمی کنی،پری نمی زنی؟

نیما یوشیج